“O‘zbekiston madaniy merosi jahon to'plamlarida” loyihasi hind turkumining uchinchi jildi Hindiston Milliy muzeyida saqlanayotgan kolleksiyaga bag‘ishlanadi.
Hindistondagi kutubxonalar, muzeylar va shaxsiy kollektsiyalarda mamlakatimiz hududida yoki u yerdagi odamlar tomonidan yaratilgan juda qimmatli madaniy va moddiy merosning juda ko'p sonli ashyolari mavjud. O‘zbekiston madaniy merosini o‘rganish, asrash va ommalashtirish bo‘yicha Butunjahon jamiyati ishchi guruhi ushbu mamlakatda ish boshlaganidan buyon muhim omborlar – Xuda Baxshxon (Patna), Rampur Raza (Rampur), Maulana Azad (Aligarh), Salarjang muzeyi (Haydarobod), Osiyo jamiyati (Kolkata) va Hindiston milliy muzeyi (Dehli) kutubxonalari to‘plamlariga e’tibor qaratdi.
Hindiston turkumining dastlabki ikkita albomi allaqachon nashr etilgan – ular Rampur Raza kutubxonasi fondidagi O‘zbekiston adabiy merosiga bag‘ishlangan.
“O‘zbekiston adabiy merosi Rampur Razo (Hindiston) kutubxonasi to‘plamida” nashrining birinchi qismida (33-jild) O‘zbekiston adabiy merosi bo‘lgan Boburiylar davri qo‘lyozmalari o‘rin olgan. Ular asosan Movarounnahr hududida yoki Hindistonning o'zida Movarounnahrdan kelgan muhojirlar tomonidan yaratilgan. Shuningdek, temuriylar tarixiga oid asarlar, turkiy tildagi qoʻlyozmalar va boshqa koʻplab oʻrta asrlar adabiyotining janr boyligini ochib beruvchi asarlar toʻplangan.
“O‘zbekiston adabiy merosi Rampur Razo kutubxonasi (Hindiston) to‘plamida” nashrining II qismida (34-jild) o‘rta asr adabiyotining janr boyligini ochib beruvchi huquqshunoslik, falsafa, notiqlik, she’riyat, tibbiyot va boshqa mavzularga oid asarlar taqdim etilgan.
Rampur Razo kutubxonasi arab, fors va turkiy tillardagi qo‘lyozma asarlarga boy, katta muhabbat bilan to‘plangani bilan mashhur ekanligi qo‘lyozmashunos olimlarga yaxshi ma’lum. Oʻrta Osiyoga mansub koʻplab qimmatli qoʻlyozmalarni 20-asrning birinchi oʻn yilligida olib kelgan afgʻonlar orqali Rampurlik navablar va Xuda Baxshxon qoʻlga kiritgan. Rampur Razo kutubxonasining o‘zbek fondiga bag‘ishlangan kitob-albomga Temuriylar davrida yaratilgan, boy tasvirlangan qo‘lyozmalar kiritilgan. Taqdim etilgan qoʻlyozmalarning mavzulari keng: tazkira (bibliografik toʻplamlar), soʻfiylik mavzuidagi ocherklar, sayohat qaydlari, sheʼriyat va boshqalar.
Hindiston turkumining uchinchi jildi (37-jild) Hindiston Milliy muzeyida saqlanayotgan O‘zbekiston merosiga bag‘ishlanadi. Bular asosan kushon va boburiylar davriga oid ashyolardir. Eslatib o‘tamiz: qariyb ikki ming yil avval hozirgi O‘zbekiston va Hindiston hududini Kushonlar podsholigi birlashtirgan bo‘lib, bu hududlar o‘rtasidagi madaniy va ma’naviy o‘zaro ta’sirga hissa qo‘shgan. Jild mualliflari hindistonlik ekspertlar Komal Pande va Katibur Rahmondir. Unda qimmatbaho qo‘lyozmalardan tashqari antiqa haykaltaroshlik, numizmatika va zargarlik buyumlari ham namoyish etiladi. Qo‘lyozmalar orasida Zahiriddin Boburning fors tiliga tarjima qilingan va boy tasvirlangan “Boburnoma”si va “Temurnoma”si alohida ajralib turadi.
Hindistonlik hamkasblar bilan ishlar davom etmoqda, kelgusida Hindistonning yana bir xazinasi, “Temurnoma”, Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Parso va boshqalar asarlari nusxalari kabi qoʻlyozma asarlar saqlovchisi Hud Baxshxon kutubxonasida Oʻzbekiston madaniy merosiga bagʻishlangan kitob-albomni chiqarish rejalashtirilgan. Shuningdek, Hindistonning boshqa kutubxona va muzeylarida saqlanayotgan nodir qo‘lyozmalarni qamrab olish rejalashtirilgan.
“O‘zbekiston madaniy merosi” turkumidagi kitob-albomlardan tashqari “Arxitektura epigrafiyasi” turkumida alohida “Hind” jild tayyorlanmoqda. U Hindistonning Boburiylar davridagi mashhur meʼmoriy yodgorliklarini bezaklariga bagʻishlangan.Diniy binolar – masjidlar, minoralar, maqbaralarni loyihalashda inson suratini istisno qilgan holda Qurʼon matnlari bilan bezashga ruxsat berilgan. Ular qurilish toshiga o'yilgan, terakota plitalari yoki rangli sirlangan keramika bilan qoplangan va yarim qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan. Xattot yozuvlari bilan bir qatorda geometrik va gulli bezaklardan ham keng foydalanilgan. Xullas, Hindistondagi eng katta masjid bo‘lmish Dehli sobori Jama masjidining arkli kirish yo'laklari ustidan qora marmar yozuvlar bilan qoplangan oq marmar lavhalar o‘rnatilgan bo‘lib, masjid tarixidan hikoya qiladi, uni barpo etgan Shoh Jahon hukmronligi va fazilatlarini madh etadi. Oʻsimlik naqshlari yoki hattotlik yozuvlari bilan bezatilgan bezaklar masjid qabrlari va devorlarini bezatadi. Mugʻallar imperatorining qarorgohi boʻlgan Qizil qalʼaga kiraverishda “Agar yer yuzida jannat boʻlsa, u shu yerda” soʻzlari oʻyilgan, chunki qalʼa Qur'onda tasvirlangan jannat qiyofasida va oʻxshashligida yaratilgan, deb ishoniladi. Hindistondagi eng mashhur va hurmatli yodgorliklardan biri bo‘lgan Podishoh Akbar yodgorlik majmuasining ochiq hovlisida joylashgan sarkofagning nusxasi (asl qabr yer ostida yashiringan va faqat oila a’zolari kirishi mumkin) nafis arab yozuvi bilan bezatilgan.
Hind yo‘nalishi faoliyatiga O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi San’at tarixi instituti katta ilmiy xodimi Dilorom Karomat katta yordam ko’satdi. Uning ko’magi tufayli Hindistondagi ko'plab ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish mumkin bo'ldi.
Nashr 2021-yil sentabr oyida O‘zbekiston madaniy merosini o‘rganish, asrash va targ‘ib qilish bo‘yicha Butunjahon jamiyatining yubiley V Kongressida taqdim etiladi.
__
“O‘zbekiston madaniy merosi jahon to‘plamlarida” loyihasining tadqiqot tashabbuslari O‘zbekiston madaniy merosini o‘rganish, asrab-avaylash va ommalashtirishga qaratilgan. Eriell Group xalqaro neft konlariga xizmat ko‘rsatuvchi kompaniya loyihalarni amalga oshirishda har tomonlama yordam ko‘rsatadi.
