Butunjahon jamiyatining VI Xalqaro kongressining so’nggi kuni suhbatni “O‘zbekiston madaniy merosi – yangi Renessans davri asosi” mavzusi bilan boshlashni istardim – professor Gorshenina o’zining tadqiqoti nuqtai nazaridan kongress ishini shunday baholaydi.
— Nazarimda, loyiha o‘rganish zarur bo‘lgan shunday aniq nuqtagacha yetdiki, hozirda u akademik fanning hodisasiga aylanib ulgurdi. Loyihaning rivojlanish darajasi, uning hayot tarixi, yaratilgan kitoblar, amalga oshirilgan konferensiyalar – bu tahlil qilinishi va tavsiflanishi mumkin bo’lgan juda qiziqarli materialdir.
— Jahon muzeylarida O‘zbekiston madaniy merosini o‘rganish loyihasining maqsadlaridan unchalik xabardor bo‘lmagan kitobxonlar uchun uning o‘ziga xosligi nimada?
– Loyiha butun dunyo boʻylab tarqalgan Oʻzbekiston madaniyati va tarixiga oid tarqoq kolleksiyalarni oʻrganish bilan shugʻullanadi. Tarqalgan kolleksiyalar nima? Bu juda qiziq narsa. Bu singan piyola bo’laklariga o’xshaydi – ular deyarli yer yuzi bo’ylab tarqalgan. Bu bo’lak(lar) esa kichik bo’shliqqa kirib qolishi mumkin, ko’zga ko’inmaydi. Ushbu bo’lakni topish o'z-o'zidan qiziqarli jarayondir.
Ya’ni, printsipial jihatdan, turli muzeylarda tarqalgan tarqoq kolleksiyalarni o’rganish bir necha qatlamlarga, darajalarga ega. Ushbu to'plamga qanday kirish kerak, qanday ma'lumot manbalariga ega bo'lish kerak, u qanday qilib ma'lum bir muzeyga tushib qolgan ... Va uning taqdiri avval va keyin qanday bo'lgan – u yerda qanday mavjud bo'lgan, qanday o'zgargan, kim o'rgangan, kim unga murojaat qilgan.
— Bu shubhasiz qiziq. Pirovardda ushbu tadqiqotlar natijalari loyihada aks etadimi?
– Tadqiqot asosida O‘zbekiston madaniy merosi turkumining kitob-albomlarini yaratayotgan odamlar o‘zlariga qanday savollarni qo‘yishlari – bu keyingi bosqich. Aslida, ko'plab to'plamlar identikdir, ya’ni bir xil. U yerda so‘zana – bu yerda so‘zana, unda kulolchilik – bunda kulolchilik. Aynan bir tavsif turli jildlarining qiymati qanday? Yoki bu jildlarning qiymati tarix yaratishdami: kolleksiya qanday qilib ma’lum bir muzeyga tushib qolgan, u yerda qanday mavjud bo‘lgan, qanday qabul qilingan va qanday foydalanilgan, ko‘rgazma yoki kolleksiya muzeyiga qanday kiritilgan, hayoti qanday bo’lgan. Qizig’i shunda!
— Loyihada yuzlab olimlar va muzey xodimlari ishtirok etadi, kutubxonalar ham bor... Ularni aniqlash va jalb qilishga qanday erishasiz?
– Bu paydo bo’layotgan boshqa jihat: hozirda tarqoq kolleksiyalarni aniqlash qanday ketmoqda, qancha tadqiqotchi jalb etilgan, ular qayerdan, qanday mutaxassisliklarga ega, qaysi davlatlardan, qaysi ilmiy muassasalarda faoliyat yuritadi. Hozir mazkur loyiha bo’yicha o'zimizga berishimiz mumkin bo'lgan ko'plab savollar mavjud. Bu ham qiziq, ya'ni ilmiy qiziqishning boshqa darajasini nazarda tutadi. Agar hammasi yaxshi kechsa, akademik fanning hodisasi sifatida kongress haqida maqola yozishga harakat qilaman.
– Ushbu forumni tashkil etish haqida nima deyish mumkin? VI kongressni Samarqandda o‘tkazishning o‘ziga xos xususiyati bormi?
– Ushbu kongressning o‘ziga xos jihati shundaki, u umumiy ish bilan shug‘ullanuvchi tadqiqotchilar doirasini muntazam kengaytirib boradi. Bu turli mamlakatlardan, turli ilmiy muassasalar va markazlardan tobora ko'proq tadqiqotchilarni jalb qiladigan o'ziga xos jarayon. Samarqandga ko‘plab yangi ishtirokchilar kelishdi, ko‘pchilik O‘zbekistonga birinchi marta tashrif buyurib, mamlakatni o‘zlari uchun kashf qilishdi.
Bundan tashqari, balki, loyiha o'z siyosatini markazlashtirmaslikka harakat qilayotgani yaxshidir. Oxirgi marta tashkilotchilar Toshkent, Xiva, Nukusda anjumanlar o‘tkazishgan edi. Ungacha Termizda bo’ldik. Geografiyani o'zgartirish jarayonlar butun dunyoda kuzatiladigan asosiy oqimda ekanligi sabab ham juda muhim.
Bunda markazlashtirmaslik siyosati yaqqol namoyon, shunda nafaqat poytaxt o'zida bor narsani o'zlashtiradi va mezbonlik qiladi, balki boshqa shaharlar ham ba'zi madaniy tadbirlar bilan boyitiladi. Bu muhim.
Samarqanddagi kongress juda samarali tashkil etilib, o‘tkazildi va har tomonlama qo‘llab-quvvatlandi.
