“O’zbekiston madaniy merosi – xalqlar va mamlakatlar o’rtasidagi muloqotga yo’l” Ikkinchi xalqaro kongressi doirasida o’zbekistonlik olimlardan iborat delegatsiya Sankt-Peterburgdagi “Sobor” masjidiga tashrif buyuradi.
Mazkur ziyorat barcha musulmonlar uchun muqaddas Ramazon oyida bo’lib o’tishi munosabati bilan tadbir alohida ahamiyat kasb etadi. Kongress ishtirokchilari masjidning naqsh va xattotlik bezaklarining nafisligini o’z ko’zlari bilan ko’rishlari mumkin.
1881-yilda Buxoro amirining o’g’li Moskva va Sankt-Peterburgda bo’lib, imperator Aleksandr III (1881-1894) ning toj kiyish marosimida ishtirok etgan.
Shu yilning may oyida musulmonlar jamoati Sankt-Peterburgda masjid qurishga ruxsat so’rab hukumatga murojaat qilgan, biroq o’shanda bu masala hal etilmagan.
Sobor masjidini qurish masalasi faqat 1904 yilda Rossiya imperatori Nikolay IIning Sankt-Peterburgga amir sifatida kelgan o'sha buxorolik elchisi bilan uchrashuvida yana ko'tarildi.
Keyin masala printsipial ravishda hal qilindi: musulmonlarga masjid qurish uchun yer sotib olishga ruxsat berildi. Keyin Buxoro amiri Peterburg tarafidan yer sotib olish uchun 312 ming rubl xayriya qildi.
Amir homiyligida me'morchilik tanlovi o'tkazildi, so'ngra barcha loyihalash va qurilish ishlari olib borildi.
Tanlovda birinchi va ikkinchi o'rin sovrinlari arxitektor N.V.Vasilyevning loyihalariga topshirildi. Vasilyevning hammualliflari qurilish muammolari bilan shug'ullangan qurilish muhandisi S.S.Krichinskiy va arxitektor A.I. fon Gogen bo’lishdi.
Sobor masjidining rasmiy tamal tosh qo’yish marosimi Buxoro amiri Sayyid Mir-Olim hukmronligining 25 yilligi va uning Sankt-Peterburgga tashrifi munosabati bilan 1910-yil 10-fevralda bo’lib o’tdi.
Loyiha mualliflari fikricha, Sankt-Peterburgdagi masjid arxitekturasida O’rta Osiyo musulmonlari me’morchiligining mashhur naqshlari osongina o’qilishi kerak edi. Masjid gumbazi asosan Samarqanddagi mashhur Go’ri-amir maqbarasi gumbazini takrorlasa, kirish portalining shakli va geometrik naqshlari Shoxi-Zinda maqbarasidan olingan. Masjid devorlari qo'pol teksturali to'q kulrang granit bilan qoplangan, bu binoni monumental qiladi va uni Sankt-Peterburgning shimoliy me'morchiligiga o'xshash qiladi. Portal, baland gumbazli va yupqa nozik minoralar mashhur kulolchilik rassomi A. K. Vaulin rahbarligida rus hunarmandlari tomonidan yasalgan ko'k rangli keramika bilan qoplangan. Binoning jabhalarida arab yozuvida qilingan Qur'ondan so'zlar bitilgan.
Eslatib oʻtamiz, “O’zbekiston madaniy merosi – xalqlar va mamlakatlar o’rtasidagi muloqotga yo’l” II Xalqaro kongressi O’zbekiston Elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi tomonidan “Eriell Group” neft konlari servis guruhi homiyligida o’tkazilmoqda.
